فلوت

سازی است از خانواده بادی چوبی. املای فرانسوی این واژه (flute) است. سابقه تاریخی فلوت که معادل فارسی آن نای است. فلوت بر دو نوع است: یک نوع فلوتی که از رأس نای در آن می دمند و دارای یک زبانه است. فرانسویها به این ساز فلوت ابک، انگلیسیها رکوردر و آلمانیها بلوک فلوته یا سیه نای می گویند. نوع دوم، فلوتی است که نوازنده به طور مورب آن را بر لب می گذارد و از سوراخی که بر بدنه فوقانی ساز تعبیه شده است در نای می دمد. فلوتی که درازای استوانه، درازای محل دمیدن و زبانه نای، نامهای گوناگونی داشته است. چنانکه فرهنگ ریمان نوشته است،این نامها عبارتند از(فلوت يك زبانه، فلوت راست، فلوت انگلیسی، بلوک فلوته، ِاشوِگِل، اشنابل فلوته، فلوت تراورسی یر، فلوت آلمانی، کِر فلوته، فلوتو تراورسو…از قرن 15تا قرن 17میلادی،در آلمان انواع فلوتها با نامهای فلوت سپرانو ، فلوت آلتو و فلوت باس ساخته شد.در 1918میلادی خانواده فلوت، به 9عدد بالغ گردید…)

چگونگی ارتعاش هوا:

در تمام سازهای بادی، تن توسط ارتعاش هوا تولید می شود. در سازهایی که فقط شامل یک سوراخ دمیدنی یا یک دهنی سوتی شکل هستند، هوا پس از دمیدن در یک لبه تیز به ارتعاش درمی آید. ارتعاش هوا در یک لوله توسط یک زبانه ساده ، زبانه مضاعف به وجود می آید.در مورد سازهایی که سر ساز پیاله ای شکل دارند، هوا توسط لبهای نوازنده مرتعش می گرددو در سازهای با ارتعاش نا محدود هوا، ستون بسته ای از هوا وجود نداشته بلکه هوا به صورت مدور گردا گرد ساز به نوسان در می آید.

فرم بدنه ساز:

اکثر بادیها از بدنه لوله ای و یا آوند شکل به وجود آمده اند، که در آنها هوای مرتعش هنگام نواختن مسدود می شود. فرم بدنه تعیین کننده نوع تن تولید شده می باشد. رایج ترین فرم، لوله میان تهی استوانه ای شکل  مانند (کلارینت)است، فرم باریک شونده این استوانه مانند (بلوک فلوت) و فرم پهن شونده آن مانند (ابوا) می باشد. بادیها با بدنه آوندگونه مانند(اکارینا) رواج کمتری دارند.

مقام تن(زیر یا بم تن):

چگونگی پیدایش مقام تن به طول لوله ای بستگی دارد که هوا در آن دمیده می شود. طول لوله تعیین کننده طول امواج تن و همچنین تعداد نوسانات آن در ثانیه می باشد. از نظر علمی هر لوله ای قادر است مقام تن متناسب با طول خود را تولید کند که آنرا تن پایه می نامند. از لوله ای به طول 60سانتی متر،تن do مياني حاصل میگردد و تن حاصل از لوله ای با طول دو برابر آن هم اکنون در ارکستر ها رواج دارد از این نوع است که به آن فلوت بوم می گویند. نام تئوبالد بوم فلوت نواز نامدار و توانای آلمانی که به سال 1794 زاده شد و به سال 1881میلادی در گذشت،چنان با تاریخ این ساز همراه است که گویی هرگز از آن جدا  نخواهد شد. (بوم)به سال 1832در ساختمان فلوت، ابوا،کلارینت و باسون تغییراتی داد که بیش از یک قرن به کار بسته می شد. فلوتی که امروزه در دست نوازندگان است موسوم به (فلوت بوم) است. اینکه این ساز در ارکستر جزو سازهای بادی چوبی به شمار می آید ولی از نقره ورشو هم ساخته می شود. درازای فلوت بوم بین 66 تا 67 سانتیمتر است. ساختمان آن در شکل متفاوت، عبارت است از یک استوانه باز و تعدادی سوراخ (معمولا 14 سوراخ که با کلید هایی باز و بسته می شوند) و یک استوانه کوتاه که فقط یک سوراخ برای دمیدن دارد. این استوانه کوتاه بر رأس استوانه کوتاه بر رأس استوانه بلند قرار می گیرد و قابل تعویض و یا پایین و بالا بردن است. در نوعی از فلوت بوم سوراخ دمیدن به نحوی درست شده که نوازنده می تواند با به گردش در آوردن پلاک روی سوراخ ، ثقبه دمیدن را گشاد و تنگ کند و بالطبع ارتعاشات خاصی به لحن بدهد. وسعت صدای فلوت بوم از do زیر حامل (با کلید سل) تا do بالای حامل با پنچ خط اضافی است. آوای فلوت در اکتاو نخستین اندکی ضعیف است ولی در هنگام دوم که با همان انگشتان اجرا می گردد بسیار قویتر است. اکتاو سوم محکم و نافذ و موثر است.

این ساز قادر به اجرای اصوات قوی یعنی (ff) در ارکستر نیست. صدایش شیرین و نرم و مطبوع است. می تواند نتهای ریز پشت سر هم، یعنی تریل یا تری،و نتهای مجزا از یکدیگر، یعنی آرپژها و گامهای کروماتیک و گامهای دیاتونیک و همچنین اصوات پیوسته و گسسته و جز اینها را به خوبی اجرا کند. در گذشته نوشتن (دو بکار و ر بمل) برای این ساز ممنوع بود، تا اینکه به سال 1847میلادی تئوبالد بوم تمهیدی به کار برد که اکنون فلوت می تواند فواصل ذیل و یا همانند این فواصل را به راحتی اجرا کند.قطع نظر از فلوت بوم،این ساز با اندک 120سانت یک اکتاو بم تر خواهد بود. در یک لوله بسته نسبت اختلاف در محل دمیدن،تعداد کلیدها،تعداد سوراخها،به یک لوله باز هم اندازه صدا یک اکتاو بم تر است.

ردیف تن های هارمونیک :                                                                                                                       

هنگامی که ستونی از هوا به ارتعاش در آید، دارای دو نوع نوسان اصلی و فرعی می باشد. نوسانات فرعی، مولد مقام (زیر و بم)هایی هستند که با تن پایه یکسان نمی باشند. این زیر و بم های فرعی سازنده ردیفی از تن ها هستند که به ردیف تن های هارمونیک موسومند. اگر چه فاصله ما بین تن های هارمونیک غیر قابل تغییر است ولی در اصل متناسب با طول و فرم لوله تغییر صوت خواهد داد. نمونه مقابل در مورد لوله ای به طول فرضی30/2متر در نظر گرفته شده است.

تغییرات مقام تن:

در بادی ها فقط توسط کوتاه یا طویل کردن لوله می توان تن پایه و نتهای هارمونیک مربوط به آن را تغییر داد. طول لوله به سوراخ انگشت گذاری هم بستگی دارد. یعنی با باز گذاشتن هر سوراخ، طول لوله تا همانجا کوتاه می گردد، زیرا هوا در اولین فرصت از آن خارج می شود. زمانی یک لوله بلندتر می شود که یک (سُری) با مکانیزم ساده داخل لوله قرار گیرد و یا برای هدایت هوا، قطعه ای به بدنه لوله افزوده شود.

رنگ تن:

هر ساز بادی دارای کیفیت و یا رنگ تن مخصوص به خود است. هنگامی که یک تن دمیده شود،توسط ردیف تن های هارمونیک خود،رنگ آمیزی می شود.اینکه کدامیک ازردیف های تن های هارمونیک با خود تن به صدا در می آید،به فرم لوله بستگی دارد.برای نمونه در لوله مخروطی شکل (ابوا)برکمترین ردیف تن های هارمونیک تکیه می شود.در حالی که لوله بسته استوانه ای شکل (کلارینت)بر تن های هارمونیک تاکید می کند.