پیانو و کوک آن ، قسمت اول

یک نوازنده خوب پیانو به احتمال زیاد نمی تواند ساز خود را کوک کند و یک تکنیسین کوک پیانو یقینا نمی تواند خوب ساز بزند.کوک استاندارد برای پیانو هنگامی است که نت لا در اکتاو میانی، صوت موسیقی با فرکانسی معادل 440 هرتز را تولید کند. اینکه این فرکانس از کجا آمده است، داستان مفصلی دارد اما همین بس که در این فرکانس قدرت و رنگ صدای نت ها بهتر خود را نشان می دهد و پس از جنگ جهانی اول بعنوان استاندارد کوک شناخته شده است. کوک کردن پیانو پیچیده تر از سایر سازهای زهی است اغلب سازهایی که عامل تولید صدا در آنها سیم های زهی هستند – مانند ویولن، سنتور، گیتار و … – معمولا توسط نوازنده کوک می شوند اما پیانو اینگونه نیست. وسعت صوتی این ساز از حدود 27 هرتز شروع می شود و تا حدود 3500 هرتز ادامه دارد و بعلت پیچیدگی ساختاری که دارد معمولا برای کوک نیاز به تکنیسین مجرب دارد. ممکن است کلاویه های مختلف ساز شما نسبت به هم متعادل باشند و مشکل هارمونیک نداشته باشند در این حالت نواختن موسیقی با این ساز برای خیلی از افراد عادی طبیعی بنظر خواهد رسید اما یک گوش دقیق تفاوت pitch این ساز را با یک ساز استاندارد بخوبی تشخیص می دهد. با توجه به کیفیت مواد و قطعاتی که در ساخت پیانو بکار برده می شود هر چند مدت یکبار باید ساز را کوک کرد. گذشت زمان اغلب باعث می شود که کوک انواع سازهای زهی بیفتد و برخی از سیم ها پایین تر از آنچه باید نوسان کنند، و نتیجتا نت بم تری را تولید کنند. پیانو نیز از این قاعده مستثنا نیست و پیچیدگی های بیشتری دارد، چرا که تقریبا” به غیر از یک اکتاو پایین پیانو، هر کلاویه در سایر اکتاوها از دو یا سه سیم تشکیل شده است و از آنجا که معمولا سیمها یکسان از کوک خارج نمی شوند، حتی نواختن یک نت نیز می تواند صدای غیر قابل تحملی را ایجاد کند. یک پیانو امروزی با 88 کلاویه معمولا حدود 220 تا 230 سیم زهی برای تولید صدا دارد.

چرا کوک کردن پیانو زمان زیادی لازم دارد؟کوک پیانو معمولا در چند مرحله انجام می شود. اگر شاهد کوک کردن حرفه ای یک پیانو بوده باشید حتما تعجب کرده اید که چرا تکنیسین پیانو چند بار بصورت رفت و برگشت ساز را کوک می کند. (اگر اینکار را نمی کند حتما در مهارت او و گوش موسیقی خود شک کنید!) دلیل آن این است که مجموع سیمهای پیانو فشاری در حدود 16 هزار کیلوگرم به اتصالات و صفحه چدنی نگهدارنده سیم ها وارد می کند. بنابراین بدیهی است که فشار وارده به مجموعه، هنگامی که از سمت سیمهای باس به سمت سیمهای ریز برای کوک کردن حرکت می کنیم تغییر می کند و در نهایت روی کوک سیم های قبلی تاثیر می گذارد. به همین دلیل یک تکنیسین مجرب معمولا مجبور است چند بار با حرکت رفت و برگشت کوک هر کلاویه را کنترل و در صورت نیاز تصحیح کند.

کوک پیانو به آچار مخصوص احتیاج دارد. استفاده از انبردست برای تنظیم یک سیم باعث آسیب دیدن پین های نگهدارنده سیمها می شود. رفتار پیانو های نو هرچند امروزه تکنولوژی قطعات و نحوه ساخت پیانوها بسیار پیشرفت کرده است اما این قاعده هنوز وجود دارد که یک ساز پیانو نو ممکن است طی یکی دو سال اول بیش از حد معمول از کوک خارج شود. میزان دفعات و مقدار خارج شدن از کوک کاملا به کیفیت ساخت و نحوه نگهداری شما از ساز بستگی دارد. بگونه ای که یک ساز مرغوب ممکن است طی یک سال هم کوک اولیه خود را نگه دارد و صدای قابل قبولی را تولید کند و برعکس یک پیانو نامرغوب ممکن است در کمتر از یک ماه کوک خود را بکلی از دست بدهد. علت این امر این است که اغلب قسمتهای پیانو از چوب تشکیل شده و چنانچه در مراحل پخت چوب و خارج کردن آب از آن کاستی صورت بگیرد، این قطعات بسادگی می توانند تحت فشار سیمها تغییر حالت دهند. سیم های زهی نو نیز برای رسیدن به یک حالت پایدار نیاز به تحمل کشش برای مدت طولانی دارند. لذا مجموع عوامل فوق ممکن است باعث شود که کوک یک پیانو نو در سال اول به چندین بار کوک شدن نیاز داشته باشد. یک راهنمایی ساده برای پیانو های نو اگر پیانو شما از مارکهای خوب ژاپنی یا آلمانی موجود در بازار کشور است، در شرایط عادی قاعدتا نباید در سال اول به بیش از دوبار کوک کردن احتیاج داشته باشد. پیانوهای خوب کره ای و انواع پیانو های مرغوب اروپای شرقی که در بازار موجود هستند نباید به به بیش از سه یا چهار کوک در سال اول داشته باشند. سایر پیانو های تقریبا ارزان قیمت ساخت کشورهای چین و آسیای میانه که در بازار ایران موجود است ممکن است حتی به هر یکی دو ماه یکبار کوک نیاز داشته باشند. دقت کنید که همانطور که گفتیم کوک ساز علاوه بر کیفیت آن به شرایط آب و هوایی و نحوه نگهداری آن بستگی دارد و مواردی را که در بالا برشمردیم تنها برای بدست آوردن ایده از میزان احتمالی نیاز به کوک ساز بود. اما توجه کنید که اگر ساز شما به بیش از مواردی که برشمردیم نیاز به کوک دارد، حتما مشکلی در ساز یا نحوه نگهداری آن وجود دارد. تاثیر رطوبت انبساط نسبی چوب – بخصوص صفحه صدا (Sound Board) – به دلیل افزایش رطوبت محیط می تواند باعث ایجاد کشش بیشتر در سیم ها و نهایتا بالا رفتن فرکانس کوک نت ها شود. چرا که سیم ها نسبت به افزایش یا کاهش رطوبت واکنش خاصی از خود نشان نمی دهند. بنابراین همواره سعی کنید که برای پیانو خود شرایط محیطی ثابتی را فراهم کنید. فراموش نکنید که قراردادن ظرف آب برای تنظیم رطوبت درون پیانو از بزرگترین اشتباه ها است چرا که اگر چنین چیزی لازم حتما کمپانی های سازنده پیانو تاکنون فکری بحال آن کرده بودند.

بالا بردن فرکانس چیست؟پس از گذشت مدت طولانی از کوک کردن پیانو، ممکن است کلیه نت های آن از کوک استاندارد فاصله زیادی گرفته باشند. در این حالت نمی توان بسادگی کوک معمولی ساز را کوک کرد و لازم است عملیات خاصی با عنوان Pitch Raising روی ساز انجام گیرد. پیانویی که مدتها کوک نشده باشد معمولا رفتاری شبیه به یک پیانو نزدیک به نو از خود نشان می دهد و لازم است کوک دقیقی روی آن انجام شود و شاید لازم باشد که فواصل نزدیک به هم چند برنامه کوک برای آن در نظر گرفته شود. نباید فراموش کنیم که بسیاری از پیانوهای قدیمی توانایی تحمل فشار کوک استاندارد را ندارد و نمی توان روی آنها Pitch Raising انجام داد، لذا معمولا  آنها را پایین تر از حد استاندارد کوک می کنند.