موسيقي ساسانيان

در آخرین دوره های قبل از تاریخ اسلام پادشاهان ساسانی به دلیل قدرت و اقتداری که داشتند در کنار دیگر امور اقدام به بسط و توسعه تمدن و هنر ایرانی نمودند و در کنار دیگر صنایع و هنر ها موسیقی نیز در اثر ترغیب و تشویق حکام ساسانی به خوبی رواج و رونق یافت. در زمان اردشیر موسیقی دانها و نوازندگان نیز مانند دیگر افراد طبقه خاصی را تشکیل می دادند و در نزد او از ارج و قرب خاصی برخوردار بودند. همین امر در نزد بهرام گور نیز دیده می شد. معروف است که وی چهارصد تن نوازنده و خواننده را از هند به ایران آورد و در زمان او موسیقی ارزش و اعتبار فوق العاده ای داشت. در دوره ساسانی پایه و اساس موسیقی ملی ایران بنا نهاده شد و موسیقی دانهای ایرانی تحت سرپرستی رئیس تشریفات سلطنتی (خرم باش) انجام وظیفه می کرده اند و در مهمانیها و مجالس به دستور او اجرای آهنگ و سرود می نمودند. معروف ترین آهنگسازان و نوازندگان دوره خسرو پرویز سرکش، باربد و نکیسا بودند. سرکش مقام بزرگی در دربار ایران داشت و بعدها باربد جانشین او شد.

باربد بسیار فعال بود و اختراع دستگاههای ایرانی را به او نسبت می دهند و به نظر می رسد که او در مقامهای قدیم اصلاحاتی به عمل آورد و دستگاهها را تنظیم نمود. دستگاههای موسیقی مرکب از هفت خسروانی بوده و اختراع آنها را به باربد خواننده معروف خسروپرویز نسبت می دهند. به علاوه 30 لحن و 260 دستان یا آهنگ وجود داشته که با ایام هفته، ماه و روزهای سال ساسانیان تناسب داشته است. بعضی از دستانها مربوط به حوادث تاریخی مانند: کین ایرج، کین سیاووش ، گنج باد آورده بوده و بعضی دیگر از دستانهایی که در وصف جشن ها و طبیعت ساخته شده بود. به دستان نوروز بزرگ، آرایش خورشید ، یا ماه بر کوهان یا ماه بالای کوهسار معروف هستند.

یکی از آوازها راست بود. که امروزه یکی از دستگاههای ایرانی است و در زمان خسروپرویز ابداع شده بود. از ساز های آن دوره می توان عود ، بربط ، چنگ ، نای و شیپور را نام برد. موسیقی دوره ساسانی مخصوصا در زمان خسروپرویز ترقی و پیشرفت بیشتری نمود. و باربد موسیقی دان مشهور این دوره بودکه از آن در کتابهای مانند شاهنامه ، خسرو و شیرین نظامی حکایاتی ذکر شده است وی 360 لحن و نوای موسیقی ساخته بود که هر کدام از آنها را در یکی از روزهای سال می نواخت. نظامی گنجوی اسامی 30 لحن باربد را که برای 30 روز ماه ساخته در کتاب خسرو و شیرین آورده است. از دیگر موسیقی دانهای مشهور این دوره نکیسا است و مشهور است که وی در نواختن چنگ بسیار چیره دست و ماهر بود از دیگر افراد معروف می توان بامشاد، رامتین (یا رامین) آزاد و ارچنگی را نام برد که آنها نیز از خوانندگان و نوازندگان مشهور دربار ساسانی بودند.از سازهای معمول منسوب به دوره ساسانی می توان نی،نای،غژک،عود،رباب و بربط و چنگ را نام برد. به انضمام چند ساز کوچک ضربی و سنجی می باشند.