تئوری موسیقی (قسمت سوم)

میزان

هر جمله موسیقی از نظر زمانی به قسمت های مختلف تقسیم می شود که هریک از این قسمتها را ((میزان)) گویند.هر میزان ممکن است از دویاسه یا چهارو…قسمت مساوی تقسیم شود که هریک از این قسمتها را (( ضرب )) گویند.

ضرب

به یک حرکت رفت وبرگشت دست یا پا ((ضرب )) گویند.

خط میزان

میزانها توسط خطوطی عمودی  که آن ها را (( خط میزان )) می نامند ،از یکدیگرجدا می شوند.

میزان نما( عدد میزان)

میزان هارا به صورت دو عددِ روی هم به نام میزان نما مشخص می کنند.

این عدد  در ابتدای هر میزان قرارمی گیرد که :

عدد بالا ،معرف تعداد ضرب است.

عدد پایین،شکل ضرب (تقسیمات گرد) را مشخص می کند.

برای بدست آوردن عدد میزان کافیست که ،تعداد ضرب در یک میزان را در ارزش زمانی ضرب نسبت به واحد ضرب نماییم.(عدد بالا ضرب در عدد پایین)

 میزان نما = ارزش زمانی ضرب نسبت به واحد × تعدادضرب

 مثلا میزان نمای 2/4 معرف میزانی است دوضربی که هر ضرب آن معادل بایک نت سیاه است.

انواع میزان

1 – میزانهای ساده 2- میزانهای ترکیبی 3-  میزانهای پیچیده ( مختلط )

1 – میزانهای ساده : میزانهایی که هرضرب آنها به طور طبیعی به دو ، چهار و هشت قسمت مساوی تقسیم شود میزان ساده نام دارد.

 مثال : برای مثال میزان نمای 2/4معرف میزانی است دوضربی که هر ضرب آن برابر با 1/4گرد (معادل با یک نت سیاه ) است.یعنی گرد را به چهار قسمت تقسیم کرده ،دوقسمت آن را استفاده می کنیم.

2– میزانهای ترکیبی : میزانهایی که هر ضرب آنها به  سه ،شش و دوازده قسمت مساوی تقسیم شود. به بیان دیگر اگر به هرضرب میزان ساده یک نقطه امتداد اضافه کنیم ، میزان ترکیبی آن بدست می آید.

برای بدست آوردن میزانهای ترکیبی دوروش وجود دارد.

روش اول: اگر هرضرب میزان ساده را نقطه دار کنیم میزان ترکیبی بدست می آید.

تبدیل میزان های ترکیبی به میزانهای ساده

اگر عدد بالای میزان نما در میزانهای ترکیبی را به 3 وعدد پایین را به 2 تقسیم نماییم ،میزان نمای میزانه ای ساده به دست می آید.

میزانهای پیچیده ( مختلط)

میزانهایی هستند که از چند میزان دیگر که هریک از نظر تعداد ضرب با میزان دیگرنامساوی هستند ومعمولا بوسیله خط نقطه چین عمودی موقت آنها از یکدیگر تفکیک می شوند.

این میزانها همانطور که در اشکال زیر می بینیم از دوبخش ساده وترکیبی درست می شوند. در بعضی از موارد ،ازنظر عدد میزان ( میزان نما) مشابهتی بین میزانهای ساده وترکیبی به وجود می آید وممکن است عدد میزان ها مشترک باشند.

در این صورت اگر هرضربِ میزان ،قابل تقسیم به 8،4،2و… قسمت مساوی باشد یعنی دارای تقسیمات دوتایی باشد ،میزان مورد نظر میزان ساده محسوب می شود واگر هر ضربِ میزان قابل تقسیم به 12،6،3و… قسمت مساوی باشد میزان مورد نظرمیزان ترکیبی است.

خط اتحاد و خط اتصال

اگر نتها هم نام وهم صدا باشند خط اتحاد واگر غیر همنام وغیر هم صدا باشند خط اتصال نامیده می شود.

ضد ضرب

هرگاه در ضرب قوی یا قسمت قوی ضرب سکوت قرار گیرد ضد ضرب ایجاد می شود.

سنکُپ

ادامه ضرب ضعیف برروی ضرب قوی را سنکپ گویند.ادامه قسمت ضعیف ضرب به ضربِ بعد نیز ایجاد سنکپ می نماید.

تقسیمات دیگر کشش ها

نت ها تقسیمات دیگری نیز دارند که به بررسی آنها می پردازیم:

تریوله(Triolet)

گاهی ضرب ها یا واحد های میزان ساده که تقسیمات دوتایی دارند به سه قسمت تقسیم می شوند که به آن تریوله ( تریپلِت ) می گویند.این نوع تقسیمات را تقسیمات سه بر دو نیز می نامند که در این صورت عدد3 را بالا یا پایین نت ها می نویسند.

سیکستوله (Sextuplet)

گاهی ضرب ها یا واحد های میزان ساده که تقسیمات چهارتایی دارند به شش قسمت تقسیم می شوند که به آن سیکستیوله (سیکستیوپلت)می گویند.این نوع تقسیمات را تقسیمات شش بر چهار می نامند که در این صورت عدد6 را بالا یا پایین نت ها می نویسند.

دوئوله  (Duplet)

گاهی ممکن است نت هایی که تقسیمات سه تایی دارند به دو قسمت تقسیم شوند که به آن دوئوله یا تقسمات دو بر سه می گویند که در این حالت عدد 2 بالا ویا پایین نت نوشته می شود.

کوارتوله (Quadruplet)

گاهی ممکن است نت هایی که تقسیمات شش تایی دارند به چهارقسمت تقسیم شوند که به آن کوارتوله (کوارتیوپلت) یا تقسمات چهاربر شش می گویند که در این حالت عدد 2 بالا و یا پایین نت نوشته می شود.

کوئینتله یا فیفتیوله (Quintuplet)

اجرای پنج دولا چنگ در زمان چهار دولاچنگ

زیپتمله یا هپتوله (Setuplet)

اجرای هفت دولا چنگ در زمان چهار دولاچنگ

 تهیه وتنظیم:مَهدی عاشوری (بردیا)

BardiaAshoori@yahoo.com

منابع:

1.تئوری موسیقی مصطفی کمال پور تراب

2.آموزش تنبک نوازی حسین تهرانی

با سپاس از: الهام برک پور- مهدیه نجفی- منیره لطفیفرد-اکرم صفایی